Oplossingsgericht werken
Begin bij je doel
In mijn werk had ik te maken met een manager die vond dat zijn personeel veel te veel problemen zag. ‘ik denk in oplossingen, niet in problemen’ zei hij. De boodschap die hij daarmee overbracht was: ‘jullie denken in problemen, jullie zeuren teveel, laat me met rust!’
Zoals te voorzien bracht dit weinig verandering ten goede teweeg in zijn onrustige organisatie. Dat het bedrijf beter kon staat buiten kijf. Maar misschien zou het denken in oplossingen niet eens zo’n gekke manier zijn geweest om de ervaren problemen aan te pakken. Mensen, alleen of in teams, weten vaak maar al te goed wat ze niet (meer) willen, en zijn daar vaak heel sterk op gefocust. Als manager, collega, coach, adviseur of trainer zijn we snel geneigd om dit te zien als weerstand tegen verandering of zelfs gewoon als ‘gezeur’. Proberen te bedenken hoe de situatie die men wél wil eruit ziet, werkt vaak veel opbouwender.
Makkelijker gezegd dan gedaan, blijkt uit het voorbeeld. Gelukkig zijn er uitgewerkte technieken waarmee we problemen van mensen en teams oplossingsgericht kunnen (leren) benaderen.
Probleemgericht vs oplossingsgericht
Als we met problemen bij mensen of groepen mensen te maken krijgen, gaan we vaak als vanzelf juist dieper op die problemen in. We volgen haast automatisch de stappen van de arts die een diagnose doet en medicatie voorschrijft om de ziekte te bestrijden. We gaan al snel zoeken naar de oorzaak van de ellende, om, wanneer we klaar zijn met onze uitgebreide diagnose, het geconstateerde probleem weg te kunnen nemen, in de hoop dat de patiënt daarna genezen is. In sommige gevallen kan dat een goede methode zijn, maar vaak niet.
We kunnen ook een andere manier van werken hanteren, de oplossingsgerichte methode. Daarin vragen we onze cliënt hoe de situatie zou zijn wanneer het probleem er niet meer zou zijn (of: wat is de gewenste situatie), over de momenten dat je probleem wat minder speelt, over zaken die al wel goed gaan. In feite begin je bij je doel.
Natuurlijk, wanneer de andere partij problemen ervaart, moeten we dat respectvol erkennen. Dat deze daar last van heeft is een feit. Bespreek wat het probleem is, en wat het effect is op je cliënt. Ga echter niet steeds dieper op het probleem in (Wat werkt niet of wat gaat er fout? Wanneer gaat het fout? Hoe komt dat? Door wie komt dat?). In plaats daarvan ga je samen zoeken naar uitzonderingen, wanneer het probleem minder speelt of afwezig is. Wanneer er niet direct een probleem is, kan je al direct vragen naar de gewenste toekomst.
Wortels van oplossingsgericht werken
Pioniers van het oplossingsgericht werken zijn Steve de Shazer en Insoo Kim Berg, die vanaf 1978 in hun werk voor het Milwaukee Brief Family Therapy Center in de VS de methodiek van Solution focused brief therapy ontwikkelden.
Deze werkwijze bleek later ook goed toepasbaar in andere werkgebieden. Inmiddels zijn allerlei varianten van oplossingsgericht werken ontwikkeld voor bijvoorbeeld coaching, training, vergaderen, management en mediatie. De nadruk op sterktes en op mogelijkheden is zo succesvol en spreekt zo aan dat oplossingsgericht werken tegenwoordig wordt toegepast door professionals uit allerlei disciplines.
Uitgangspunten oplossingsgericht werken
Voor oplossingsgericht werken, of we nu werken met patiënten, trainees, leerlingen, collega’s of met teams, hanteren we een aantal min of meer vaste uitgangspunten:
- De oplossing hoeft geen verband te hebben met het probleem.
- De cliënt is de expert.
- Als iets goed genoeg werkt, verander het dan niet.
- Als iets werkt, doe er dan meer van.
- Als iets niet werkt, doe dan wat anders.
- Stap-voor-stap: streef naar kleine stappen in de richting van de oplossing. Kleine stapjes kunnen groot verschil maken.
- Zoek naar uitzonderingen: wanneer treedt het probleem niet of in mindere mate op.
- Zoek naar sterktes.
- Mensen zijn competent. Iedereen beschikt over bronnen en kwaliteiten om zijn problemen op te lossen.
- Focus op de toekomst: stel dat je dit probleem niet meer hebt, wat is er dan anders?
Oplossingsgerichte vragen
Heel belangrijk in oplossingsgericht werken is het stellen van vragen - voor beoefenaars van oplossingsgericht werken is zelfs een boek beschikbaar dat geheel is samengesteld uit oplossingsgerichte vragen (Oplossingsgerichte vragen; Handboek oplossingsgerichte gespreksvoering, Frederike Bannink). Hieronder noemen we twee veel gebruikte types vragen.
De wondervraag
Stel dat er een wonder gebeurt terwijl je vannacht slaapt. Het wonder is, dat het probleem waar je voor hier bent is opgelost. Je weet niet dat het wonder plaatsvond omdat je sliep. Wat is er anders als je morgen wakker wordt? Waaraan zie je dat er een wonder is gebeurd en dat je probleem is opgelost?
Het perspectief verschuift hiermee van het probleem naar de definitie van de oplossing, van succes. Mensen fleuren daar vaak van op en tonen opeens meer energie. Wanneer je de wondervraag gebruikt, formuleer je hem zo natuurlijk mogelijk naar de situatie en de doelgroep (bovenstaande vorm past vooral in een hulpverleningssituatie).
Schaalvragen
Wanneer 0 de situatie is dat je probleem heel erg speelt, en 10 is het wonder dat je hebt omschreven. Waar op deze schaal sta je dan nu?
Met schaalvragen kan je onder meer uitzonderingen in kaart brengen en kleine stappen vooruit verder uitvergroten.
In ons vorige gesprek gaf je aan dat je op de schaal van 1 tot 10 op dat moment een 3 scoorde, nu geef je de situatie een 4. Wat is er anders, waardoor je een punt vooruit bent gegaan?
Toepassen van oplossingsgericht werken
De filosofie achter oplossingsgericht werken is helder, maar niet gemakkelijk toe te passen zonder oefening. Het kan bijvoorbeeld heel lastig zijn om de cliënt het idee te geven dat deze zelf invloed heeft op een moeilijke situatie. Het resultaat kan echter zeer vruchtbaar zijn. Behalve dat je dichter bij oplossingen komt, ontstaat er meer vertrouwen in de relatie met je cliënt, collega, team etc. Weerstand tegen veranderen wordt veel kleiner. Energie en creativiteit nemen toe.
Je kan oplossingsgericht werken bijna overal toepassen, ook op je eigen situatie.
In de context van Eenvoud in Kwaliteit meen ik dat oplossingsgericht werken uitstekend past bij Lean en bij kwaliteitswerk, bijvoorbeeld wanneer het gaat om continu verbeteren in teamverband.
Dit artikel is veel te kort om al te diep in te gaan op alle technieken en finesses van oplossingsgericht werken. Maar hopelijk heb je de smaak te pakken. Wanneer je voorbeelden wilt zien van oplossingsgericht werken in de praktijk, dan raad ik je de volgende boeiende filmpjes aan, die gemaakt zijn door VNN (Verslavingszorg Noord Nederland) en trainer oplosingsgericht werken Louis Cauffman.
Websites:
http://noam-nieuwsbrief.blogspot.nl/
http://www.oplossingsgerichte-therapie.nl/oplossingsgericht-werken
Boeken:
De kracht van oplossingen; Peter de Jong & Insoo Kim Berg, Pearson, 2004
Oplossingsgericht aan de slag, Gwenda Schlundt Bodien en Coert E. Visser, Crystallise Books, 2008
Auteur
Bianca
Zo herkenbaar, het stukje dat als men aangeeft problemen te ervaren dat het management dan aangeeft dat men denkt in oplossingen en niet in problemen. Maar inderdaad men dient een ander hierin te respecteren. Wij hebben dit destijds ook ervaren en hebben toen aangegeven dat wij hulp hierin wilden hebben. In samenspraak is er toen besloten om mediation in te schakelen. Dit was een zeer fijne ervaring.
antwoord
Petra van der Zwan
Ha Trudy, wat een goed artikel weer. Dit geeft weer eens een heel andere kijk op problemen. Ik wil ook zo'n broer die kennis heeft waar ik iets mee kan :). Familiesynergie!!
antwoord